Aronya Nedir?
Aronya bitkisinin takımı Rosales, familyası ise rosaceae, cins adı aronia, tür adı ise Aronia melanocarpa ‘dır. Son 7 yıl içerisinde ülkemizde tüketici tarafından henüz bilinirliği artmasa da üreticiler tarafında popülaritesi arttığı görülmektedir. Buda ileriki yıllarda pazarlarda bulabileceğimiz bir ürün olarak halkımız tarafından da bilinir hale gelecek olarak yorumlayabiliriz.
1900 ‘lü yıllarda Kuzey Amerika ‘dan Rusya’ya getirilerek yetiştiricilik çalışmalarına başlanmıştır. O dönemlerde kızılderili kabileler tarafından soğuk algınlığı tedavisinde kullanıldığı belirtilmektedir. 1950 yılından sonra ise Almanya ve Doğu Avrupa ‘da ticari olarak yetiştiricilik başlamıştır.
Aronya Ne Zaman Ülkemize Geldi?
Aronya Türkiye ‘de ilk olarak 2012 yılında Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından 2 çeşit aronya tescil edilip sertifikalı fidanlar üretilmeye başlanmıştır. 2014 yılında Yalova ve Kırklareli ‘de küçük bahçe kurulumları ile başlamıştır.
2017 yılında ticari olarak çalışmalara ağırlık verilmiş olup ilk büyük bahçe 2017 yılında Kırklareli ‘de 200 dekar ve Manisa ‘da 50 dekar kurulmuştur. Bu bahçelerin dışında Yalova, Samsun, Çanakkale, İstanbul, Antalya, Bursa gibi şehirlerde küçük bahçeler ile üretimler devam etmiştir.
Aronya Fidanı Özellikleri Nelerdir?
Aronya çalı formunda ve çok yıllık üzümsü bir meyve türüdür. Kışın yapraklarını dökmekte olup bahar ortalarında yapraklanma başlamaktadır. Ocak şeklinde gelişim gösteren aronyanın toprak üstü kısımları dip kısımlardan çıkan yeni sürgünlerden oluşturmaktadır. Yine yaşlı dallardan oluşan yan sürgünler ile geniş bir şemsiye görüntüsü oluşturur.
2-2,5 metreye kadar boyutları mevcut olup yeni sürgünler parlak kızılımtrak rengindedir. Aronya kökleri ince, kök tüyleri olmayan lifli kök yapısı mevcuttur. Kökler 3 metreye kadar yayılabilir ancak derine en çok 1 metreye kadar gidebilir.
Aronya Çiçek Yapısı Nasıldır?
Aronyada tomurcuklar bir kaç salkım bir araya gelmesi ile oluşan salkım şeklinde çiçek açmakta olup ortalama salkımlarda 30 civarında çiçek bulunur. Çiçeklenme hem salkımlarda hemde dallarda kademeli olarak geliştiğinden sıcaklık farklılıklarına göre değişkenlik gösterir.
Çiçekler hem erkek hem dişi organlara sahip olduğu için bahçe kurulumunda tek çeşit kullanılabilmektedir. İnce yeni dallarda çiçeklenme daha hızlı olmaktadır. Tozlanma amacı ile 1 arı kovanı bulundurmak zorunlu olmasa da faydalı olmaktadır.
Aronya İklim İsteği Nedir?
Aronya iklim gereksinimi konusunda çok kolay bir bitki olup özel bir gereksinimi yoktur. En iyi koşullar ise ılıman iklim koşullarıdır. Dona karşı da çok dayanıklı olduğunu düşünürsek dünyanın bir çok yerinde yetişebilir. Düşük sıcaklıklara karşı da oldukça dayanıklı bir bitkidir.
Çiçeklenme dönemi ilkbahar son donları sonrası yani mayıs ayında gerçekleştiği için çiçekleri ve meyveleri donlardan korunur. Güneşin bol olduğu alanlarda verimlilik ve kalite daha iyi olur. Güneşlenme meyvenin tatlılığını da arttırmaktadır.
Gölgede kalan meyveler daha farklı bir tada sahip olabilirler. Kar altında kalan sürgünler -30 yada -35 dereceye kadar dayanıklıdır. Çiçekler ise -2 yada -3 derecelerde zarar görmeye başlayabilir. Mayıs ayında bu hava şartlarına sahip yerlerde üretimi zorluk çıkarabilir.
Aronya Toprak İsteği Nedir?
Aronya adaptasyon kapasitesinin yüksekliği sebebiyle çok geniş toprak çeşidi ve pH aralığında yetiştirilebilen çok yıllık, çalı formundaki üzümsü meyvedir. Drenajı iyi, orta bünyeli, organik maddesi zengin, 6-6,5 pH değerine sahip topraklar önerilir.
Dikim öncesindeki sene toprağa organik madde eklenerek karıştırılıp sonraki sene ekilir ise adaptasyon daha iyi olabilmektedir. Organik madde kaynağı olarak ise torf, kompost, iyi yanmış ahır gübresi kullanılabilir. Yeşil gübrenin de toprak altına verilmesi organik maddeyi arttırır.
Aronya Bahçe Seçimi Nasıl Olmalı?
Aronya bitkisi yazları bol güneş, kışları ılıman iklim, soğuk rüzgardan korunan vadilere daha uyumlu olsa da soğuklama ihtiyacı, uyanma ve kış dinlenme dönemleri dikkate alındığında kışı sert olan yerlerde de yetiştiği görülmektedir. Bahçede hava drenajı yeterli seviyede olmalıdır. Çiçeklenme döneminde soğuk hava olan yerler tercih edilmeyebilir.
Geniş su yüzeylerine yakınlıklar, yükseltiler ve topografya gibi etkenler yer seçiminde önemlidir. Özetle en uygun olan alanlar tam güneş alan yada hafif gölgeli alanlar, güney yöne bakan ve hafif meyilli araziler daha uygun olarak nitelendirilir.
Aronya Bahçe Kurulumu Maliyeti Nedir?
Aronya bahçe kurulumları, dikim aralığının sık olması sebebiyle fidan sayısı fazla olduğundan diğer bahçelere göre yüksek maliyetli olabilir. Maliyet anlamında 2 yaş fidan dikimi yapıldığında bir sonraki sene ürün alınacağından bu şekilde önerilmektedir.
Fidan dikim aralığı sebebiyle dönüme 180-220 arasında fidan dikimi yapılabilmektedir. 2023 yılı itibariyle 2 yaş fidanları 80-100 TL arası değişkenlik göstermekte olup maliyetin artış sebebi görülmektedir. 1 yaş fidanlar 50 TL ‘den 3 yaş aronya fidanları ise 130-150 TL arası değişkenlik göstermektedir.
Otlayan hayvanlara yem olmaması sebebiyle etrafının çevrilmesi, gübre malzemeleri, sulama maliyetleri, işçilik maliyetleri ve bakımları hesap ederek ortalama bir rakam kafanızda oluşabilmektedir. Ana masraf kalemi fidan maliyeti olup hesaplamanızı bu şekilde yapabilirsiniz.
Aronya Dikim Öncesi Toprak Hazırlığı Nasıl Olmalı?
Aronya dikim öncesinde çok yıllık yabancı otlar yol edilmelidir. Drenaj için arazi öncesinde işlenir. Toprak analizine göre eksik besin maddeleri toprağa verilir. Gerekiyor ise topraktaki pH ayarlaması yapılmalıdır. Dikimden 6 ay önce toprağa uygun miktarda kükürt verilebilir.
Kar yoğunluğu olmayan yerlerde sonbahar dikimi uygun olarak değerlendirilir. Çok farklı dikim şekilleri uygulanabilir. Makineli hasata uygun olduğu için sıra arası 4 metre, sıra üzeri ise 0,75 ile 1,25 metre tercih edilebilir. Sıra arası 2-2,5 metre, sıra üzeri 1,5-2 metre önerilmektedir.
Hangi Aronya Fidanı Tercih Etmeliyiz?
Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yetkili olan ve kontrolü sağlanan sertifikalı ve etiketli fidanlar tercih edilmelidir. Kayıtsız olarak fidan üretimi ve pazarlanması 5553 sayılı tohumculuk kanunu kapsamında yasaklanmıştır.
Sarı ve mavi sertifikalı fidanlar hastalık ve zararlılardan ari olması garantisi verilen damızlık fidanlardan alınan çoğaltma materyalleri ile üretilir. En kaliteli fidan üretimi için doku kültüründen üretilen aronya fidanları genellikle tercih edilir.
Aronya Fidanı Dikimi ve Sonrası Bakımı
Dikim esnasında açılan fidan çukurlarına 1/3 oranında gübre ve harç ile doldurulması önerilir. Aronya kökleri çok ince olup dikim sonrasında asla kuru kalmamalıdır. Can suyu bu anlamda önem arz eder. Dikim esnasında ve sonrasında kimyevi gübre kullanılmamaktadır.
Dikimden 3-4 hafta sonra Amonyum sülfat veya kompoze gübre verilebilir. Oranları destek aldığınız ziraat mühendisinden almanız faydalı olacaktır. Aronyalar yüzlek köklü oldukları için kök bölgesi sürekli nemli kalmalıdır. Tabi suya boğulmuş olan yerlerde yetişmeyebilir.
Haftada en az 2 sulama yapılmalı, çanak açma, yabancı ot temizliği ve malçlama devam edebilir. Zarar görmüş sürgün yada kök olması durumunda dikim öncesi budama yapılmalıdır. 1-2 yıllık süreçte susuz kalmaması gerekir.
Aronya Budama Nasıl Yapılır?
Budama ağaçların düzgün ve kuvvetli taç oluşturmalarını sağlamak, verimden düşen fidanların tekrar verim arttırması için toprak üstü organlara uygulanmakta olan kesme, bükme, tomurcuk, sürgün yada yaprak alma işlemlerinin genel adıdır.
Aynı yaş grubunda 15-20 sürgün bırakılarak bitki için sürgün ve meyve oranı dengeli hale getirilmelidir. Budama da genel olarak toprağa yakın olan dallar kesilmeli, dik dal ve sürgünler bırakılmalıdır. Orta kısım yoğun ise zayıf ve yaşlı dallar budanabilir.
Buda işlemi sonbaharda yaprak dökülmesi sonrası önerilir. Fakat kış donları tehlikeli yerlerde ilkbaharda da yapılabilir. Yaşlı ve verimsiz toprak seviyesinin 3-5 cm üzerinden kesilebilir. Zayıf yan sürgünlerde bu kapsamda çıkarılabilir.
5 yaşını dolduran sürgünlerde budanarak çıkarılabilir. Her sene yaşlı dalların yüzde 20 lik kısmı budama ile çıkarılır. Çift tepe yapan, çalımsı gelişme gösteren yaşlı sürgün ve zayıf gelişim gösteren yan dallar çıkarılır.
Aronya Hastalık ve Zararlısı Varmı?
Zirai ilaç kullanılmadan yetiştirilebilen aronya bilinen hastalık ve zararlı problemi yoktur. Dikim esnasında sağlıklı ve kaliteli doku kültüründen fidanlar tercih edilerek bakımları yapılması durumunda hastalık problemi izlenmez.
Meyve oluşumu döneminde bazı bölgeler yaprak biti yada toprak biti görülebilmektedir. Organik, kimyasal içermeyen sıvı karışımlar ile sorun giderilebilmektedir. Meyve döneminde bakla zınnı böceği de görülebilmekte olup mavi leğen ile çözüm bulabilmektedir.
Aronya Hasat Nasıl Yapılır?
Aronya meyvesi genelde salkım şeklinde olup 5-15 arası meyve bulundurur. Aronya budama, dal tipi ve iklime bağlı olarak 90-110 gün içinde olgunlaşırlar. Ağustos sonu ve Eylül başında olgunlaşma sonrası hasat edilmektedir.
Olgunlaşma esnasında meyveler yumuşamakta, renk değişimi gerçekleşmekte ve tatlanma meydana gelerek taneler irileşir. Tam olgunlaşmadan toplanan meyveler sürgün üzerinde olgunlaşan meyvelere göre daha düşük olur.
Elle yada makine ile hasat yapılabilmektedir. ABD ve Avrupa’ da genellikle yaban mersinin hasat makinelerine benzer makineler kullanılır. Yağış olmayan kuru havalarda hasat önerilir. Ham meyveler ve yeşil meyveler hasat edilmezler.
Mümkün olduğu kadar en az meyveyi avucumuzda biriktirerek hasat edip ezilmeleri engellemek ve meyve üzerindeki çekici ve sağlıklı görüntüyü veren pus tabakası meyve üzerinde kalır. İlk 2 yıl elle hasat önerilmekte olup 3.yıl ve sonrasında makineli hasat yapılabilir.
Kaynak: Tarım ve Orman Bakanlığı internet sitesinde yer alan Fizibilite Raporu, Hürriyet.com.tr , Pamukkale Üniversitesi Ziraat Fakültesi makalesi
